د کمپيوټر په اړه معلومات

کمپيوټر لنډه تاريخچه او پر مختګ کمپيوټر يو بريښنايي (الکترونيکي) ماشين دی چې د محاسبي، انجنيري،  روغتيا، هنر او د ژوند په نورو برخو کې کارول کيږي. کمپيوټر څه وخت، چيرته، د چا له خوا او څنګه جوړشو؟ ٢٥٠٠ کاله پخوا يو ماشين په چين کې جوړ او د Abacus په نوم ونومول شو چې  په حقيقت د کمپيوټر تاريخچه له همدي ځايه شروع شويده چې دغه ماشين  اوس هم په اسيايي ملکونوکې د استفادي وړ دي. نوموړي ماشين په واقعيت کې د اوسنې حساب ماشين (کالکوليټر) څخه  عبارت دي، چې دلومړي ځل له پاره په چين کې جوړ شوي و او د جمعي،  منفي،ضرب او تقسيم عمليوله پاره ورڅخه کار اخستل کيده. وروسته له دي څخه يو بل عالم چې چارليس بابيچ نوميده د ١٨٢٢ څخه تر  ١٨٧١ عيسوي کلونو په منځ کې يو بل ماشين په لندن کې جوړ کړ چې د  الجبر ډيري ستونزي په کې حل شوي وي او دغه ماشين يې د Babbage په  نوم ونوماوه. نوموړي عالم ددغه ماشين له پاره د ٦٠٠٠ ډالره د خپلو شخصي او ١٧٠٠٠ ډالره د وخت د برتانيي په مالي مصرف جوړ کړ چې دغه اختراع د هغي  پيړۍ تر ټولو ستره او مهمه اختراع بلل کيده. وروسته له دي څخه يو بل ماشين د جنوري په ٨ نيټه او١٨٨٩عيسوي کال کې  د ډاکټر هارمن هولريټ لخواد امريکا په متحده ايالاتو د نيويارک د ښار د وګړو  شميرني له پاره جوړ شو او وروسته له دي څخه په ١٨٩٦ عيسوي کال کې  نوموړي ډاکټر تصميم ونيوه چې يوه کمپني جوړه او خپله جوړه کړي اختراع د  تجارت بازارته وړاندي کړي چې دغه کمپنۍ يې د ای بي ايم IBM په نوم  ونوماوله. لومړنۍ عصري او ډيجيټل کمپيوټر په ١٩٣٩-١٩٤٢ عيسوي کلونو په منځ کې د  اوا سټيټ پوهنتون يو پروفيسر له خوا جوړ او د ABC په نوم ونومول شوو. نوموړ  عالم د فزيک او احصائي پروفيسر و چې جان ايټنساف John Atanasoff نوميده او Iowa State University يو فارغ شوی زده کوونکی  هم په دي ټيم کې برخه درلوده چې Clifford Berry نوميده. کله چې نوموړي کمپيوټر سرته ورسيد نو ٧٥٠ پوند وزن يي درلود او ٣٠٠٠ بت  Bits چې د ٠.٤ کيلو بيټه KB سره مساوي دی د ډيټا د ساتلو وړتيا يي درلوده  او همدارنګه د ننې کمپيوټر سره يي مشابه و چې د Binary arithmetic, parallel processing, regenerative memory, separate memory and computer function. سيستمونه يي هم درلوده.  وروسته له دي څخه په ١٩٤٥ عيسوي کال کې نوموړي ماشين ته د John او Presper Ekert لخوا په شريک ډول په University of Pennsylvania's Moore School of Electrical Engineering کې نور هم پرمختګ ورکړل شو او د ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) په نوم ونومول شوچې په سلونو او زرونو ترانسيستورونه، کاپاسيټورونو،19000 Vacuum Tubes، 1500 Relays او د ٣٠ ټنه وزن، لرونکي وو چې ٢٠٠ کيلواټه بريښنا ته يې اړتيا درلوده چې وروسته بيا دغه ماشين د امريکا د متحده ايالاتو د استخباراتو او د دفاع وزارتونو له خوا په کار وړل کيده. که چيري د نوموړي ماشين جوړښت ته پام وکړو دغه ماشين داسې پروګرام شوي و چي د لګولو اوبندولو له پاره يي د کيبلونو څخه کار اخستل شوي و او د اوسنې کمپيوټر سره يې ډير ورته والی لره. يوه بله مهمه اله چې د کمپيوټر د تاريخچي سره تړاو لري Colossus وه ، دا د انګلستان د دولت او پروفيسر ماکس ناوان د يوې پټې څيړنۍ په نتيجه کې منځ ته راغی او د ١٩٤٣ عيسوي کال د ډسمبر په مياشت کې سرته ورسيد، د دويم نړيوال جګړې څخه وروسته يو ډير مهم پرمختګ بلل کيږي. د پورتنيو درې الوڅخه کمپيوټر منځ ته راغي او تر ننه پوري د کمپيوټر ډير پرمختللي او راز راز ډولونه په بازار کې موجود دي. کمپيوټر: کمپيوټر ددوه برخو څخه جوړ شوی دی. ١- پوستکالي (سافټ وير) ٢- کلک کالي (هارډوير) پوستکالي (سافټ وير) کولاي شي په سترګو يي وګورۍ خو لمس کولای يې نه شئ چې د کمپيوټر ټول پروګرامونه د کمپيوټر پوستکالي دي. کلک کالي (هارډ وير) کولاي شئ چې په سترګو وګورئ او لمس يې کړئ لکه Monitor, CPU, Mouse, Keyboard او داسي نور. پوستکالي (د کمپيوټر پروګرامونه) کمپيوټر کې دري ډوله پروګرامونه موجود دي چې Languages, Application Software او Operating System دي. کمپيوټر څه شی دی، څه کار کوي او پښتو څنګه ليکي؟

d M Y وخت H:i

کمپيوټر يو بريښنايي (الکترونيکی) وسيله ده چې معلومات  څيړئ او ساتي يې.  کمپيوټر لاندې برخې لري: کليدړه ( کيبورډ) او موږک (موس) سره  د کمپيوټر کارونکی خپل معلومات کمپيوتر ته  ورکوي. کمپيوټر کې ډيره مهمه برخه CPU (Central Processing Unit) ده چې د کمپيوټر  ټولې عملې کنترولوې او لارښونه ورته کوي. بله برخه يې تلويزيون ته ورته پرده (مانيتور) ده چې مونږ پکې د خپلو معلوماتو پايلې  ګورو. کمپيوټر نورې برخې  هم لري لکه، چاپګر  ( پرنټر) چې په کمپيوټر کې ليکل  شوی متونونه چاپوي، انځورګر (سکنر) دا چاپ شوې متونونه او يا هغه څه چې پر  کاغذ ليکل شوي وې کمپيوټر ته انځوروي او داسې نور کمپيوټر زمونږ په ورکړ شويو معلوماتو څه کوي؟ هغه معلومات چې مونږ کمپيوټر ته د کليډړې يا موږک پواسطه ورکوو هغه کمپيوټر  CPU ته د تحليل له پاره ورکوي او وروسته د تحليل څخه يې پايله راته ښايي چې  بيا دا معلومات په کمپيوټر کې ساتلی شو. کمپيوټر په خپله څنګه کار کوې او يا څنګه دا معلومات پيژني؟ کمپيوټر په باينري (Binary) سيتم کار کوي. باينري دوه ايز ته وايې، دا دوه ايز O او 1  دي چې د ماشين د ژبې (Machine Language) په نوم هم ياديږي. ټول هغه معلومات چې مونږ کمپيوټر ته ورکوو کمپيوټر يې باينري سيستم ته اړوي په  دې معنا چې مونږ په يوه ژبه خبرې کوو او کمپيوټر يې د ځان له پاره په بله ژبه ( د  ماشين په ژبه) اړوي.  که مونږ د لاتين (A)  ليکو دا کمپيوټر 0000000001000001 په باينري شکل پيژني.  پاتې دې نه وي  چې 0 د مړ (off) او 1 د لګيدلی (on) په معنا دی لکه، بريښنايې  څراغ که و لګول شې 1 به وی او که مړ شي نو 0 به وي. لکه چې پورته مو وليدل A له پاره د يو لوی باينري رقم په کار دې نو ددې اوږدو رقمونو  د لنډيز له پاره يو بل سيستم دي چې د هګذاډسمل (Hexadecimal) په نوم ياديږي  دا د دوه کليمو هګذا (Hexa) شپږو(A, B,C, D, E, F) او ډسمل (Decimal) د لسو ( 0-9) څخه جوړ دی.  راځئ چې د A هګذادسمل رقم وګورو نو هغه به 0041 په ډول  وي. مونږ په خپل ژوند کې کوم حسابې رقم پکاروو؟ څرګنده  ده چې دسمل (0-9). زمونږ  ټول حسابي رقمونه د همدې 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 څخه جوړيږي. اوس غواړو پوه شوکمپيوټر پښتو څنګه ليکئ؟ په همدې دوه ايز (باينري) 0 او 1  سيستم يې ليکي. نو کيداشې تاسو وخاندئ  او  به وايئ دا خو مونږ پورته ولوستل چې کمپيوټر ټول معلومات 0 او1 ته  اړوئ. دا هم  سم ځواب دې خو پوره نه دی نوپوره ځواب به څه وي؟ د نړی ډيرې ژبې په کمپيوټر کې ليکلی شو د هغې له پاره همدا هګذادسمل رقمونه  دي او ورته يونې کوډ(Unicode)  وايې. که مونږ د لاتين A په نظر کې ونيسو دا توری دوه بڼې لري يو لوی A او بل کوچنی a وي. نو تاسو به ووايې زمونږ ژبه (پښتو) خو ډير اسانه ده ځکه چې يوه بڼه لري. خو داسې نه ده ، راځئ چې مونږ د (ب) تورې وګورو چې څو بڼې لري؟ دا ځانيز (ب) ، سريز (با)، منځيز (ببا) او  پاييز (بب ) بڼې لري. کيدای شي تاسو اوس دا وپوښتې چې  د ب له پاره به يونې کوډ يا هګذاډسمل رقم  څه وي؟ د ب له پاره يونې کوډ 067E دي او په باينري  1110000001100111 دی خو ددې  توری ډول، ډول بڼو له پاره ډول، ډول رقمونه پکاريږی چې دا رقمونه بله هيڅ ژبه کې  نه پکارول کيږي دا يواځې د همدې ب له پاره ورکړ شوی دی. اوس دا ب خو په عربی، پارسي او نورو ژبو کې هم شته. دا خبره هم سمه ده زمونږ  د ژبې (پښتو) ليک ډول (Script) هم عربې دی نو د پښتو خاص توري  ټ، څ، ځ، ډ،  ړ،ږ،  ګ، ښ،ې، ۍ دي. مايکرو سافټ د نړۍ ډيري ژبې په وينډوز کې ځاې کړي خو له بده مرغه پښتو په  کې نشته. مونږ د خپلې ژبې، خلکو او هيواد د خدمت له پاره دا کار کړې او کوو يې

د کمپيوټر قسمونه

د کار او جوړښت په ترتيب کمپيوټرونه په دری قسمه دي. ١. Analog کمپيوټر هغه کمپيوټر دي چې د هغې په مرسته مونږ د يو شي مقياس (اندازه) معلومولی  شو لکه په پټرول بمپ کې هغه ماشين چې نمبر اړوي، ترماميټر چې تبه معلوموي،  دستنو واله ساعت چې وخت معلوموي دا ټول د Analog Computer د پيژندلو لپاره  ښه مثالونه دي. ٢. Hybrid کمپيوټر هغه کمپيوټر دي چې د Analog Computer او د Digital Computer دواړو خصوصيات  او د کار صلاحيتونه پکې وي.ځينې کارونه لکه د مخکني کمپيوټر (Analog) داسې  کوي او ځينې کارونه لکه د وروستني (Digital) داسې کولی شي.او مونږ او تاسې  چې عام کوم کمپيوټر په کورونو، دفترونو او ادارو کې استعمالوو هغه د Digital  کمپيوټر له جملې نه دي. ٣. Digital  کمپيوټر دا هغه کمپيوټر دی چې د برقي سرکټ په واسطه کار کوي او په دوه شيانو  پوهيږي  ٠ او ١  په ډيجيټل کمپيوټر کې رنګونه، حروف، اوازونه، اعداد او هر څه په ٠ او ١ ذخيره کېږي. د Digital آلاتو کار او نتيجه ورکول له Analog نه واضح تيز او يقيني وي د دې وجې نه  اوس کوشش کيږي چې اکثر Analog آلات ډيجيټل ته واوړي او ډير واوښتل. لکه موټر ته د پټرولو د اچولو ماشين، ساعتونه، تله  وغيره داسې نور آلات او د  Digital  کمپيوټر مثال اوسنی هر کمپيوټر دی چې مونږ يې وينو او کار پرې کوو.

Micro کمپيوټر د شکل له نظره

d M

Desktop Computer: (Laptop Computer(Briefcase Computer  Handheld Computer دا د موبايل په شكل کمپيوټر دى.مكمل كيبورد لرى او مانيتور يى د LCD په شكل دى يو تعداد يى Printer هم لرى. وزن يى 7 اونس دى په كال 1981 كى جوړ شويدى

د کمپيوټر قسمونه

d M Y وخت H:i

د کار او جوړښت په ترتيب کمپيوټرونه په دری قسمه دي. ١. Analog کمپيوټر هغه کمپيوټر دي چې د هغې په مرسته مونږ د يو شي مقياس (اندازه) معلومولی  شو لکه په پټرول بمپ کې هغه ماشين چې نمبر اړوي، ترماميټر چې تبه معلوموي،  دستنو واله ساعت چې وخت معلوموي دا ټول د Analog Computer د پيژندلو لپاره  ښه مثالونه دي. ٢. Hybrid کمپيوټر هغه کمپيوټر دي چې د Analog Computer او د Digital Computer دواړو خصوصيات  او د کار صلاحيتونه پکې وي.ځينې کارونه لکه د مخکني کمپيوټر (Analog) داسې  کوي او ځينې کارونه لکه د وروستني (Digital) داسې کولی شي.او مونږ او تاسې  چې عام کوم کمپيوټر په کورونو، دفترونو او ادارو کې استعمالوو هغه د Digital کمپيوټر له جملې نه دي. ٣. Digital  کمپيوټر دا هغه کمپيوټر دی چې د برقي سرکټ په واسطه کار کوي او په دوه شيانو  پوهيږي  ٠ او ١  په ډيجيټل کمپيوټر کې رنګونه، حروف، اوازونه، اعداد او هر څه په ٠ او ١ ذخيره کېږي. د Digital آلاتو کار او نتيجه ورکول له Analog نه واضح تيز او يقيني وي د دې وجې نه  اوس کوشش کيږي چې اکثر Analog آلات ډيجيټل ته واوړي او ډير واوښتل. لکه موټر ته د پټرولو د اچولو ماشين، ساعتونه، تله  وغيره داسې نور آلات او د  Digital  کمپيوټر مثال اوسنی هر کمپيوټر دی چې مونږ يې وينو او کار پرې کوو د كمپيوټر ډولونه د سايز له نظره d M Y وخت H:i کمپيوټر د سايز له نظره په څلور ډوله دي. Supper Computer: سوپر كمپيوتر د لوى حجم لرونكى دي چې زياد سرعت لرى او قيمت يي تر  ميلونونو ډالرو پورى رسيږى. د Micro Computerڅخه 50000 ځلى زيات سرعت او  د مغلقو ساينسى كارونو لپاره ديزاين شويدى. په يوه ثانيه كى بيلونونه محاسبى تر  سره كوى، او كولاى شى 10000 مختلفو ساحو څخه Data واخلى. په ساينسى،  ايرودايناميك (Aerodynamic) د گازاتو او د هوا حركت، دفاعى سيستم. Weaponry (د وسلو جوړولو كى)، تحقيقاتو كى او همدارنگه د فلم په جوړولو كى  ورڅخه استفاده كيږۍ. د عامو مقاصدو لپاره استعماليږى او Primary memory يي په Gigabytes سر ه اندازه كيږى. Mainframe Computer: د کمپيوټر دا ډول نسبت سوپر كمپيوتر ته سرعت، قدرت او قيمت يى كم دى. دا  كمپيوتر واړه، متوسط او لوى سايزونه لرى.Primary Memory يى په Megabytes سره اندازه كيږى. دا كمپيوتر كولاى شى د 1000 نه د زيات Work Station څخه په يو وخت كى Data اخيستلى شى. دا كمپيوتر زياتر په  كى ورڅخه استفاده كيږى قيمت يى د څو سوو زرو څخه تر ميلونه  پورى رسيږى . په يوه ثانيه كى ميلونونه ديتا محاسبه كولاى شى. په محلى  دولتونو، شفاخانو، پوهنتونونو، ساينسى لابراتوارنو لوى تجارتى شركتونو او لويو  بانكونو كى ورڅخه استفاده كيږى. Mini Computer: دا كمپيوتر د واړه سايز او كم قيمت لرونكى دى او د Mid Size پنامه هم ياديږى. د عامو مقاصدو لپاره ورڅخه استفاده كيږى. د دى كمپيوترونو انتقال آسانه دى او هر  شكل ځانته غوره كولاى شى.دا په كال 1960 كه د DEC (Digital Equipment Company) لخوا جوړ كړاى شو. په حقيقت كى دا واړه  Mainframe كمپيوترونه دى چې كم قدرت او كم سرعت لرى. د څو زرو څخه تر څو سو زرو دالرو پورى ارزښت يا قيمت لرى. دا كمپيوترونه په  تجارتى شركتونو، كالجونو، دولتى ادارو، ساينسى لابراتوارونو،ت حقيقاتى گروپ او  انجينرى شركتونو كى استعماليږى.   Micro Computer: دا كمپيوترونه د نورو كمپيوترونو څخه ډيركم قيمت، او كم حجم لرى د پخوانيو  Mainframe كمپيوترو څخه اوسنى Micro Computer دير قوى دى. قيمت يى د څو  سو څخه تر څو زرو پورى رسيږى. ټول كمپيوټرونه كه غټ دى او كه واړه د يو نوعه  اساسى وسايلو لكه Input, Output, Storage Devices, processing Unit and Software څخه جوړ شوى دى. فرق يى د Mini Computer او Mainframe Computer څخه دادى چې د فزيكى  جسامت له نظره وړوكى دى او لدى سره كم وسايل وصل كيداى شى. Memory يى كمه او د كم قدرت لرونكى دى. دا كمپيوتر د عامو كارونو يا مقاصدو  لپاره استعماليږى. Micro Computer د Personal Computer پنامه ياديږى.